Η κρίση της σκέψης

Η σκέψη αποτελεί μία από τις διεργασίες των γνωστικών λειτουργιών. Ο τρόπος αντίληψης των καταστάσεων, η κριτική ικανότητα, η μνήμη, η προσοχή, η συγκέντρωση, η επεξεργασία πληροφοριών, η εξαγωγή συμπερασμάτων έρχονται να προστεθούν στις γνωστικές λειτουργιές. Ένα άτομο με γερή μνήμη θα θυμάται με λεπτομέρεια γεγονότα του παρελθόντος ή του παρόντος. Αν διαθέτει οξυμμένη κριτική ικανότητα, θα μπορέσει να σχολιάσει με εποικοδομητικό τρόπο τα γεγονότα που βιώνει. Η εξάσκηση της μνήμης και της κρίσης καταλήγουν στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων.
Η κριτική ικανότητα πολλές φορές συγχέεται με την επικριτική διάθεση. Ο μηχανισμός ανάμεσα στις δύο είναι διαφορετικός. Η κριτική ικανότητα εμπεριέχει έννοιες όπως η σφαιρική παρατήρηση μιας κατάστασης, η αξιολόγηση των δυνατών και των αδύναμων στοιχείων, η αμεροληψία, η έκφραση συμπερασμάτων και η επαναξιολόγηση των συμπερασμάτων αυτών στο μέλλον, δηλαδή η ευελιξία και η επαναπροσαρμογή τους υπό τα εκάστοτε νέα δεδομένα. Η κριτική ικανότητα είναι προϊόν σύνεσης, λογικής και καλής επαφής με το συναισθηματικό κόσμο.
Η επικριτική στάση είναι αποτέλεσμα μιας πρόχειρης σπασμωδικής λεκτικής έκφρασης, χωρίς να προηγείται αντικειμενική αξιολόγηση. Στην επίκριση ξεχωρίζει η άκρατη υποκειμενικότητα, η εγωκεντρική διάθεση και η απουσία συνδυασμού των ετερόκλητων απόψεων. Το βιαστικό συμπέρασμα δίνει μια επίπλαστη ευχαρίστηση που έρχεται μετά την υποτίμηση του επικριθέντους αντικειμένου.
Με άλλα λόγια, η διαστρέβλωση της πραγματικότητας εξουσιάζει τα άτομα που είναι συνεχώς επικριτικά. Η διαστρέβλωση αυτή τα οδηγεί σε αυθαίρετα συμπεράσματα ("Τα σημερινά παιδιά είναι "κολλημένα" στο internet, τα βλέπω κάθε φορά που περνώ από το internet cafe"), σε υπεργενικεύσεις ("Όλοι οι εργοδότες κοιτούν μόνο το προσωπικό τους κέρδος") και σε ετικετοποιήσεις (Οι γυναίκες-αφεντικά είναι σκληρές). Η υποτίμηση των άλλων ή των καταστάσεων μέσα από το πρίσμα της διαστρέβλωσης καταλήγει σε μια αναβάθμιση του επικριτικού ατόμου. Γίνεται μεγάλος στα δικά του μάτια αφού είναι ο παντογνώστης και ο σχολιαστής των πάντων. Έχει άποψη και θεωρεί πως έχει το δικαίωμα να την εκφράζει.
Καθένας είναι ελεύθερος να εκφράζεται ξετυλίγοντας τις ιδέες του και τις σκέψεις του. Ωστόσο όταν οι ιδέες έχουν ως έρεισμα τον εγωκεντρισμό και οι απόψεις στερούνται επαρκούς επιχειρηματολογίας και τεκμηρίωσης, έρχεται η κρίση της σκέψης. Η κρίση αυτή δημιουργεί άγονες αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις και ατομικισμό. Είναι πιο επικίνδυνη και από αυτό που σήμερα χαρακτηρίζουμε "οικονομική κρίση". Λίγη σιωπή είναι μια καλή αρχή...